حوکمی ڕیش هێشتنەوە لە ئاینی ئیسلم دا

حوکمی ڕیش هێشتنەوە لە ئاینی ئیسلم دا

الحمد لله والصلاة والسلام على رسول الله وعلى آله وصحبه أجمعين. أما بعد:

خواى په روه رديگار واجبى كردوه له سه ر (به نده كانى) كه بى په رستن به تاك و ته نها,هه ر وه كو ده فه رموێت:( وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ)الذاريات: ٥٦ واته : من جنۆكه و ئاده ميزادم دروست نه كردوه ته نها بۆ په رستنى خۆم نه بێت, كه واته پێويسته له سه رمان ئاينى ئيسلاممان هه مووى قبوڵ بێت وه عيباده ته كانمان ته نها بۆ خواى په روه رديگار ئه نجام بده ين,هه ر وه كو خواى په روه رديگار ده فه رموێت: يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا ادْخُلُوا فِي السِّلْمِ كَافَّةً ( البقرة: ٢٠٨ واته : ئه ى ئه وانه ى ئيمانتان هێناوه بڕۆنه ناو ئاينى ئيسلام به گشتى, كه كرده وه كردنه به گشت ئه و شتانه ى كه خواى په روه رديگار ئه مرى پێ كردوين به ئه نجام دانى و وه دوور كه وتنه وه له هه موو ئه و شتانه ى كه خواى په روه رديگار نه هى لێكردوين, كه واته دروست نيه بۆ ئێمه واز له هه ندێك له و عيباده تانه بێنين كه فه رمانمان پێ كراوه بۆيه (ڕيش) هێشتنه وه ش يه كێكه له و عيباده تانه ى كه ئه مرمان پێ كراوه به كردنى, به پشتيوانى خواى په روه رديگار به كورتى باسى ڕيش هێشتنه وه و حوكمه كه ى ده كه ين.

ڕيش له زمانه وانى و له شه رع دا
اللِّحْيَةُ ( ڕيش) : له زمانى عه ره بى دا به م مانايه دێت: ( اللِّحْيَةُ، بالكَسْرِ: شَعَرُ الخَدَّيْنِ والذَّقَنِ ) (١) انظر: قاموس المحيط /ج4/ ص 387– ، والقاموس المعجم الوسيط.

شيَخ إبن عثيميين ده فه رموێت: واته ( له سه ر ئه م پێناسه يه : هه ر كه سێك بڵێت ئه و مووه ى كه له سه ر ڕومه ته كانه ئه وه داخڵى ڕيش نيه پێويسته ئه وه بسه لمێنێت - به به ڵگه -)
مجموعة الفتاوى ورسائل /ج11/ ص 124. )(1)(واته : (لِحْية) به كه سره ى لام : به موى سه ر كوڵم و چه ناگه ده وترێت ).هه روه ها له (فتح البارى) دا ده فه رموێت: ( اللِّحْيَةُ اسْمٌ لِمَا نَبَتَ عَلَى الخَدَّيْنِ والذَّقَنِ) فتح الباري طبعة السلفية / ج10/ ص 35 . واته : ناوه بۆ ئه و مووه ى كه له سه ر هه ردوو ڕومه ته كان و چه ناگه ڕواوه .
لـــه شــه رعــدا: ( حد اللحية من العظمين الناتئين بحذاء صما في الأذنين إلى آخر الوجه، ومنها الشعر النابت على الخدين ) فتاوى ورسائل ابن عثيمين (ج11/ص124) وقال ( وبهذا تبين أن العارضين من اللحية ).(ج11/ص125 ) . واته : سنورى ڕيش له و دوو ئێسكه ى ديارو به رزو بڵنده وه ده ست پێده كات كه به رامبه ر نه رمايى هه ردوو گوێن، بۆ كۆتايى ده م و چاو، وه هه روه ها به و مووه ش ده وترێت كه له سه ر هه ردوو ڕومه ته كان ڕوواوه . تعريف الشارب : ( هو الشعر النابت على الشفة العليا للفم، و قال في المصباح:
هو الشعر الذي يسيل على الفم ويثنى على الفم باعتبار الطرفين )
. پێناسه ى سمێڵ: ( سمێڵ به و مووه ده وترێت كه ڕواوه له سه ر لێوى سه ره وه ، له كتێبى (ميصباح) دا ده ڵێت: ئه و مووه يه كه دێته خواره وه بۆ سه ر ده م وه كه وانه ى ده بێته وه به سه ر هه ردوو لاى ده مدا )

حوكمى ڕيش هێشتنه وه :
خواى په روه رديگار له قورئانى پيرۆزدا باسى ڕيش ده كات.

خواى په روه رديگار باسى پێغه مبه ر موسا و هاڕونى براى ده كات (عليهما الصلاة والسلام) كاتێك مووسا گه ڕايه وه له كێوى توور، به خه فه تێكى زۆره وه ، به قه ومه كه ى فه رموو به ڕاستى له دواى من جێنشينێكى زۆر خراپ بوون، چۆن ئاينى منتان گۆڕى و له خه فه تدا قژو ڕيشى هارونى براى ڕاكێشا ...... خواى په روه رديگار له باسى پێغه مبه ر موساو هارونى براى ده فه رمووێت: (قَالَ يَا ابْنَ أُمَّ لَا تَأْخُذْ بِلِحْيَتِي وَلَا بِرَأْسِي]طه: 94[ هارون ده ى فه رموو ئه ى براى دايكی، ڕيش و قژم مه گره . ئه مه به ڵگه يه له سه ر ئه وه ى كه ئه و پێغه مبه ره به ڕێزه ش ڕيشى هه بووه ، جا كه ڕيش نيشانه ى عيززه ت و پياوه تى و جوانى بێت ده بێت هه موو پێغه مبه ران (عليهم الصلاة والسلام) ئه و عيززه ت و جوانيه يان هه بووبێت, ڕيش نيشانه ى پياوه تييه كه واته هه موو پێغه مبه رانى خوا (عليهم الصلاة والسلام) ئه و پياوه تيه يان تێدا بووه .

ڕيش هێشتنه وه له فه رمووده كانى پێغه مبه رى خوا (صلی اللە علیە وسلم)

1- پێغه مبه رى خوا (صلی اللە علیە وسلم) ده فه رمووێت: ( إِنهَكوا الشَّوارِبَ، وَأعْفُوا اللِّحَى ) رواه البخاري (10/289) واللفط له، و مسلم (1/153) و أبوعوانة (1/189) ، وغيرهم عن ابن عمر . واته : (سمێڵتان كورت بكه نه وه و ڕيشتان بهێڵنه وه ).

2- پێغه مبه رى خوا(صلی اللە علیە وسلم)ده فه رمووێت: ( أَحْفُوا الشَّوَارِبَ وَوَفِّروا اللِّحَى خَالِفُوا الْمَجُوسَ) البخاري في اللباس/ 5892 ، و مسلم في الطهارة / 259/52  واته : سمێڵتان ڕێك و كورت بكه نه وه و ڕيشتان بهێڵنه وه و پێچه وانه ى ئاگر په رسته كان بكه ن .

3- قال ابن عمر)ڕەزای خوای لێبێت(: ( إِنّ رَسولَ اللهِ صلی اللە علیە وسلم ( أَمَرنا بِإِحْفَاءِ الشَّوَارِبِ وَإِرْخاء اللِّحَى) رواه البخاري في اللباس (5893) ، ومسلم في الطهارة (259/53). واته : عبدالله ى كوڕى عومه ر (ڕه زاى خواى لێبێت) ده فه رمووێت: پێغه مبه رى خوا(صلی اللە علیە وسلم) فه رمانى پێكردين كه سمێڵمان كورت بكه ينه وه و ڕيشمان به ربده ينه وه .

4- عن ابن عمر)ڕەزای خوای لێبێت( عن النبي صلی اللە علیە وسلم) قالَ: ( أَحْفُوا الشَّوَارِبَ وَأعْفُوا اللِّحَى ) صحيح الترمذي (2925) و (2926) وفي صحيح الجامع للألباني (207) صحيح الالباني بإختصار السند، (ص6) واته ( سمێڵ كورت بكه نه وه و ڕيشتان بهێڵنه وه ).

5- قال صلی اللە علیە وسلم :( ... لكِنّي أَمَرَني رَبّي عزوجل أَنْ أَعفي لِحيَتي وأَن أقص شارِبيِ حديث حسن) .، رواه إبن جَرير . واته (به ڵام خواى په روه رديگار ئه مرى پێكردووم كه ڕيش بهێڵمه وه و سمێڵم كورت بكه مه وه ) .

6- وقال صلی اللە علیە وسلم: ( عَشْرٌ مِنَ الْفِطْرَةِ:قَصُّ الشَّارِبِ،وَإِعْفَاءُ اللِّحْيَةِ،وَالسِّوَاكُ، وَاسْتِنْشَاقُ الْمَاءِ، وَقَصُّ الأَظْفَارِ ... ألخ ) رواه مسلم . واته : (10) ده - شت له پاكێتى يه : سمێڵ كورت كردنه وه ، ڕيش به ردانه وه ، سيواك كردن، ئاو له لوت وه ردان، نينۆك قرتاندن ... هتد ) هه موو فه رمووده كان فه رمان ده كه ن به سمێڵ كورت كردنه وه و ڕيش به ردانه وه . كه واته حوكمى ڕيش هێشتنه وه واجبه له به ر ئه م هه موو ئه مرانه ى كه پێغه مبه رى خوا (صلی اللە علیە وسلم) پێى كردووين، وه گومانيش له وه دانيه كه وا ئه مرى پێغه مبه رى خوا (صلی اللە علیە وسلم) بۆ واجبه ، به ڵگه ش له سه ر ئه وه زۆره كه ئه مرى پێغه مبه رى خوا (صلی اللە علیە وسلم)  بۆ واجبه ،وه ك خواى په روه رديگار ده فه رمووێت: (يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ] النساء: ٥٩[ واته : ئه ى ئه وانه ى كه باوه ڕتان هێناوه ! گوێڕايه ڵى خواو پێغه مبه رى خودا بكه ن. كه واته خواى گه وره ئه مرمان پێده كات كه گوێڕايه ڵى پێغه مبه رى خوا بكه ين (صلی اللە علیە وسلم)،وه به ڵگه يه كى تر له سه ر ئه وه ى كه ئه مرى پێغه مبه رى خوا( صلی اللە علیە وسلم) بۆ واجبه ، وه پێغه مبه رى خوا (صلی اللە علیە وسلم) ده فه رمووێت: ( لَوْلَا أَنْ أَشُقَّ عَلَى أُمَّتِي لَأَمَرْتُهُمْ بِالسِّوَاكِ عِنْدَ كُلِّ صَلَاةٍ ) ]متفق عليه[ واته : ئه گه ر ناڕه حه ت نه بوايه له سه ر ئوممه ته كه م ئه وا فه رمانم پێيان ده كرد به سيواك كردن له كاتى هه موو نوێژێكدا) له وه يه تۆى خوێنه ر بڵێيت ئه م فه رمووده يه چ په يوه ندى به ڕيشه وه هه يه ، منيش ئه ڵێم ئه و فه رمووده يه م بۆ ئه وه هێناوه كه بيسه لمێنم كه ئه مرى پێغه مبه رى خوا (صلی اللە علیە وسلم)  بۆ واجبه ، من له تۆ ئه پرسم سيواك به كار هێنان چيه ؟ سوننه ته يان واجبه ؟ بێگومان ئه ڵێيت سوننه ته ، چونكه سيواك به كار هێنان سوننه ته ، ده ى كه واته پێغه مبه رى خوا (صلی اللە علیە وسلم)  ده فه رمووێت ئه گه ر ناڕه حه ت نه بوايه ئه وا ئه مرم پێ ئه كردن به سيواك كردن، كه واته ئه گه ر ئه مرى بكربا به واجب بوونى, سيواك واجب ده بوو, كه واته زانيمان كه هه موو ئه مرێكى پێغه مبه رى خوا (صلی اللە علیە وسلم) بۆ واجبه ته نها ئه و ئه مرانه نه بێت كه مه به ستى پێ ى سوننه ته , كه واته ڕيش هێشتنه وه واجبه و تراشينى حه ڕامه و سه ر پێچى كردنى فه رمانى پێغه مبه رى خوايه (صلی اللە علیە وسلم) وه له وه يه تۆى خوێنه ر به م قسانه كه مێك ناڕه حه ت بيت، به ڵام ئه وه ى من بۆت باس ده كه م هيچى قسه ى خۆم نيه به ڵكو هه مووى به ڵگه ى قورئان و سوننه ته .

حوكمى هێشتنه وه ى ڕيش لاى زانايان ـ ڕه حمه تى خوايان لێبێت ـ

له م به شه دا ئاماژه ده كه ين به فه رمووده ى هه ندێك له زانايان له باره ى ريش هێشتنه وه وه حوكمى تاشين و كورت كردنه وه ی، له پێشدا باسمان كرد كه له قورئاندا خواى په روه رديگار باسى پێغه مبه ر هارونمان بۆ ده كات كه ڕيشى هه بووه ، وه له فه رمووده كاندا ده ركه وت كه پێغه مبه رى خوا (صلی اللە علیە وسلم) ئه مرى كردووه به هێشتنه وه ى ڕيش و - ئه مريش بۆ واجبه - وه هه روه ها هاوه ڵانيش ڕيشيان هه بووه چونكه ناكرێت پێغه مبه رى خوا (صلی اللە علیە وسلم)  فه رمان بكات به هێشتنه وه ى و هاوه ڵان گوێڕايه ڵى نه بن !! وه وته ى زانايانى دواى ئه وانيش باس ده كه ين و مه به سته كه هێڵ به ژێردا ده هێنين و نايكه ين به كوردى له به ر ئه وه ى كات زۆر نه گرێت وه ماناكانيش به ئاشكرا ديارن:

1- مذهب الحنفية :)( أعفاء اللحية ص/ 10. قال في " الدر المختار " ويحرم على الرجال قطع لحية و صرح في النهاية بوجوب قطع مازاد على القبضة ، وأما الاخذ منها دون ذلك كما يفعل بعض المغاربة . واته ئيمام ئه بو حه نيفه ده فه رمووێت : ... حه رامه له سه ر پياوان كه له ڕيشيان بگرن و كورتى بكه نه وه ).

2- مذهب المالكية : ) إعفاء اللحية /ص 10 / يحرم حلق اللحية ولايفعله الا المخنثون من الرجال / انظر = البرهان المبين في التصدي للبدع واللأباطيل للشيخ أشرف بن إبراهيم بن أحمد قطقاط لةوكتابة دالة /ج 2 /ص ( حرمة حلق اللحية و كذا قصها اذا كان يحصل به المثلة، واما اذا طالت قليلا وكان القص لايحصل به مثلة فهو خلاف الاولى او مكره........... واته : ئيمامى مالك ده فه رمووێت: ( تاشين و كورت كردنه وه ى ڕيش حه رامه .. ).

3- مذهب الشافعية) انظر مصدران سابقان ، واعانة الطالبين ، ج2 /ص 386 . ( قال في شرح الحباب "فائدة" قال الشيخان: يكره حلق اللحية وإعترضه ابن الرفعة بان الشافعي نص في الأم على التحريم، وقال الاذرعي كما في حاشية الشرواني 9/376: ( الصواب تحريم حلقها جملة لغير علة بها. أهـ . ومثله في حاشية ابن قاسم العبادي على الكتاب المذكور). واته : ( ئيمامى شافعى له كتێَبى (الأم) دا ڕيش تاشينى به حه ڕام داناوه ...).

4- مذهب الحنابلة ) إعفاء اللحية / ص 10. ( نص في تحريم حلق اللحية، فمنهم من صرح بان المعتمد حرمة حلقها ، ومنهم من صرح بالحرمة ولم يحك خلافا كصاحب الإنصاف، كما يعلم ذلك بالوقوف على شرح النتهى وشرح منظومة الآداب وغيرهما. واته : له مه زهه بى حه مبه ليدا ( ڕيش تاشين به حه رام زانراوه ). كه واته له لاى هه ر چوار مه ذهه به كانيش ڕيش هێشتنه وه واجبه و تراشينى حه رامه .

وآخر دعوانا أن الحمدالله رب العالمين
وصلى الله على محمد و آله وصحبه وسلم

بۆ زياتر شاره زا بوون له م بابه ته ئه توانن بگه ڕێنه وه سه ر ئه م كتابه

(حوكمى هێشتنه وه ى ڕيش: له ژێر ڕۆشناى قورئان و سوننه ت و وته ى زانايندا)

نووسينى : زانا عوسمان پێنجوێنى

کۆ کردنەوە و ئامادە کردنی : یونس عمر

پێدا چوونەوەی مامۆستا هەڵگۆرد مصطفی گەڵاڵه‌ی

لە بڵاو کراوە کانی پەرتوكخانەی دێرین لەسۆران

http://www.fermude.com/fermude%201433/w/fermude.gif